Γιατί μας τρομάζει ο τίτλος των ειδικών; Ο ρόλος τους και η συμβολή τους.

Ως γονείς, πολλοί δυσκολεύονται να εισαχθούν στον νοηματικό κόσμο των «τίτλων» διαφόρων ειδικοτήτων που ειδικεύονται με θέματα της παιδικής ηλικίας. Πέρα από την ειδικότητα του παιδιάτρου, που κανένας δεν αμφισβητεί, υπάρχουν και αρκετές άλλες ειδικότητες που δεν παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο στην παιδική ανάπτυξη. Όπως, όμως, ισχύει στις περισσότερες των περιπτώσεων, οι «παρασκηνιακοί» ρόλοι αποδεικνύονται ιδιαίτερα σημαντικοί και κομβικοί, για τη σωστή ψυχική, πνευματική και κινησιολογική εξέλιξη του παιδιού.

Στόχος του άρθρου αυτού είναι να διευκρινιστούν, με ιδιαίτερα φιλικό και προσιτό λεξιλόγιο, τίτλοι που “τρομάζουν” τους γονείς, ενώ στην πραγματικότητα μόνο θετική επίδραση μπορεί να έχουν στη μελλοντική ανάπτυξη των παιδιών.

Ξεκινάμε, λοιπόν, από τις ειδικότητες που πιθανόν κάποια παιδιά να συναντήσουν από τα πρώτα χρόνια της ζωής τους.

Ο αναπτυξιολόγος

Ασχολείται με την κατανόηση  των κινητικών, κοινωνικών, ακουστικών, γλωσσικών, οπτικοκινητικών και κριτικών δεξιοτήτων του παιδιού, εξετάζοντας και τις ευκαιρίες που του δίνονται από το οικογενειακό και εκπαιδευτικό περιβάλλον, έτσι ώστε να πετύχει το καλύτερο αναπτυξιακό δυναμικό του, τόσο πνευματικά όσο και σωματικά.

Ένας εξειδικευμένος Παιδίατρος-Αναπτυξιολόγος είναι ο επιστήμονας που θα διαγνώσει σε ένα παιδί κάποιες συγκεκριμένες αναπτυξιακές διαταραχές, όπως η αναπτυξιακή καθυστέρηση, οι μαθησιακές δυσκολίες, η καθυστέρηση του λόγου, οι γλωσσικές διαταραχές, οι διαταραχές αυτιστικού φάσματος, η προωρότητα, τα χρόνια νευρολογικά νοσήματα, και άλλα. Επίσης, θα διαγνώσει την αυξημένη ευφυΐα, χαρισματικές ικανότητες, ανάπτυξη γρηγορότερη από το μέσο όρο, και τα λεγόμενα «χαρισματικά παιδιά». Η διάγνωση γίνεται μέσω του αναπτυξιακού ελέγχου, ενός σύντομου τεστ που μας δείχνει εάν ένα παιδί έχει κατακτήσει τις βασικές αναπτυξιακές δεξιότητες (ανάλογα με την ηλικία) έγκαιρα, ή παρουσιάζει κάποια καθυστέρηση. Συνήθως οι αναπτυξιολόγοι είναι είτε αναπτυξιολόγοι-παιδίατροι, είτε αναπτυξιολόγοι-θεραπευτές. Οι πρώτοι ασχολούνται εξονυχιστικά με τη διάγνωση και την αιτία μιας αναπτυξιακής δυσκολίας, εξετάζοντας γενετικά αίτια, και οι δεύτεροι είναι περισσότερο εξειδικευμένοι στην παροχή μιας εξατομικευμένης παρέμβασης για να ξεπεράσει το παιδί όποια δυσκολία παρουσιάζει. Πότε απευθύνομαι στον Αναπτυξιολόγο; Κάθε παιδί κάνει τα δικά του βήματα ανάπτυξης, με το δικό του ρυθμό, και ακόμα κι αν υπάρχουν κάποιοι σταθμοί-ορόσημα στην πορεία αυτή, κάθε παιδί είναι μοναδικό και δε σημαίνει ότι κάποιο πρόβλημα έχει, επειδή διαγράφει τη δική του πορεία. Εάν, όμως, υπάρχει σύσταση από τον παιδίατρο, ή από τον νηπιαγωγό/δάσκαλο του παιδιού μας, ή αν το παιδί ανήκει σε ομάδα υψηλού κινδύνου (πχ. προωρότητα, οικογενειακός παράγοντας, ιστορικό, κλπ), τότε απευθυνόμαστε στον ειδικό για βοήθεια.

Ο παιδοψυχίατρος

Σε αντίθεση με την λανθασμένη αντίληψη που πολλοί έχουν για το ρόλο των παιδοψυχιάτρων, οι τελευταίοι δεν ακολουθούν μονάχα φαρμακευτικές παρεμβάσεις. Εν αντιθέσει, ένας παιδοψυχίατρος θα εξετάσει μια ψυχικής φύσεως διαταραχή ενός παιδιού, με την συνεκτίμηση όλων εκείνων των παραγόντων που ενδεχομένως συμβάλλουν στη γένεση του προβλήματος:  βιολογικών,  γενετικών, αναπτυξιακών, γνωστικών,  εκπαιδευτικών, οικογενειακών  και   κοινωνικών παραγόντων. Αφού αντλήσει τα συμπεράσματά του για το τι συμβαίνει και τι απασχολεί το παιδί, θα πάρει ρόλο τόσο συμβουλευτικό, όσο και υποστηρικτικό. Ο συμβουλευτικός ρόλος αφορά περισσότερο στη βοήθεια που παρέχεται στους γονείς, ώστε να προσαρμόσουν σωστά το αναπτυξιακό περιβάλλον του παιδιού, ο δε υποστηρικτός ρόλος αφορά στους τρόπους παρέμβασης και θεραπευτικής αντιμετώπισης.

Κάποια κοινά προβλήματα με τα οποία ασχολείται ο παιδοψυχίατρος παρατίθενται στον παρακάτω πίνακα.

Συνεπώς, ο παιδοψυχίατρος δεν ασχολείται αποκλειστικά με πολύ σοβαρές διαταραχές, αλλά και με προβλήματα της καθημερινότητας, με τα οποία πολλοί γονείς έρχονται αντιμέτωποι, όπως οι ψυχαναγκασμοί και η νυχτερινή ενούριση.

Οι γονείς δεν πρέπει να φοβούνται τον παιδοψυχίατρο, εν αντιθέσει, πρέπει να τον θεωρούν αρωγό στην υγιή αναπτυξιακή πορεία του παιδιού.

Ο ειδικός παιδαγωγός

Πατώντας στις αρχές της σύγχρονης παιδαγωγικής, ένας ειδικός παιδαγωγός έχει παιδαγωγική επάρκεια και ασχολείται με ποικίλους τομείς των ειδικών αναγκών, όπως οι γενικές και ειδικές μαθησιακές δυσκολίες, η νοητική υστέρηση, τα προβλήματα ακοής και όρασης, οι αναπτυξιακές διαταραχές, τα γενετικά σύνδρομα και οι κινητικές αναπηρίες.

Όσον αφορά στη μαθησιακή διαδικασία, όπου σήμερα περισσότερο παρά ποτέ συναντάται η ειδικότητα αυτή, σκοπός ενός ειδικού παιδαγωγού είναι να μάθει σε ένα παιδί πώς να μαθαίνει. Βασισμένος στις αρχές της διαφοροποιημένης διδασκαλίας, δίνει στο παιδί εναλλακτικές επιλογές στρατηγικών μάθησης, μέσα από καινοτόμους τρόπους διδασκαλίας, όπως το θεατρικό παιχνίδι, η δραματοποίηση, η εναλλαγή ρόλων και πολλά άλλα. Η παρέμβαση του ειδικού παιδαγωγού μπορεί να είναι είτε εξατομικευμένη (1:1) είτε σε μικρές ομάδες (τμήματα ένταξης σε μια σχολική μονάδα), σε κάθε περίπτωση, όμως, ο τρόπος της διδασκαλίας είναι προσανατολισμένος στις ανάγκες κάθε παιδιού και όχι στην προσφερόμενη ύλη.

Ο ειδικός παιδαγωγός, σε αρκετές περιπτώσεις, δεν ακολουθεί ούτε το ρυθμό ούτε και τις απαιτήσεις  του Αναλυτικού Προγράμματος. Το εξατομικευμένο πρόγραμμα που σχεδιάζεται σίγουρα θα λάβει υπόψιν τις απαιτήσεις του Αναλυτικού Προγράμματος για την τάξη που βρίσκεται το παιδί αλλά δε θα προσπαθήσει να κάνει το παιδί να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις αυτές. Ιδιαίτερα, όταν οι δυνατότητες του ίδιου του παιδιού και οι ανάγκες του απέχουν κατά πολύ από αυτές τις απαιτήσεις. Μέσα σε μια γενική τάξη, ο ειδικός παιδαγωγός θα παραστεί ως αρωγός της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Θα αξιολογήσει τους μαθητές διαφορετικών ταχυτήτων, θα έχει ρόλο συμβουλευτικό προς τον δάσκαλο, και σε συνεργασία με αυτόν, θα προτείνει μεθόδους διδασκαλίας που θα ευνοήσουν όλα τα παιδιά, στο ίδιο περιβάλλον.

Στην εξατομικευμένη παρέμβαση μαθησιακών δυσκολιών, ο ειδικός παιδαγωγός θα αξιολογήσει τη δυσκολία με ειδικά, σταθμισμένα εργαλεία, και έπειτα θα σχεδιάσει το πρόγραμμα μαθησιακής παρέμβασης, ανάλογα με τις ανάγκες του παιδιού. Ο ρόλος του ειδικού παιδαγωγού είναι η παρέμβαση στις υπάρχουσες δυσκολίες, και όχι η σχολική μελέτη, όπως πολλοί εσφαλμένα πιστεύουν. Σκοπός του είναι να καταφέρει το παιδί να σταθεί μόνος του απέναντι στη σχολική ύλη, έχοντας ξεπεράσει σε μεγάλο βαθμό τις δυσκολίες-εμπόδια.

Όσον αφορά στις λοιπές αναπτυξιακές διαταραχές, που συναντώνται συχνότερα στα ειδικά σχολεία, όπως ο αυτισμός, ο ειδικός παιδαγωγός πάλι σχεδιάζει τη σωστή για το κάθε παιδί παρέμβαση, και είτε εξατομικευμένα, είτε σε ειδικά διαμορφωμένα τμήματα, σχεδιάζει ένα πρόγραμμα που θα ευνοήσει την ανάπτυξη του παιδιού, τόσο στο γνωστικό, όσο και στο κοινωνικό κομμάτι.

Ο σχολικός ψυχολόγος

Ο ρόλος του σχολικού ψυχολόγου είναι πολυδιάστατος και απαραίτητος σε κάθε σχολική μονάδα. Αφορά σε ποικίλους τομείς παροχής ψυχολογικών και συμβουλευτικών υπηρεσιών. Οι σχολικοί ψυχολόγοι υποστηρίζουν με συστηματικό και επιστημονικά τεκμηριωμένο τρόπο τους μαθητές, συνεργάζονται με τους εκπαιδευτικούς, τους γονείς και όλη τη σχολική κοινότητα με στόχο τη βελτίωση της μαθησιακής πορείας, την προαγωγή της συναισθηματικής και κοινωνικής ανάπτυξης των μαθητών και τη δημιουργία ασφαλούς, υγιούς και υποστηρικτικού κλίματος, που ενισχύει τους δεσμούς ανάμεσα στο σχολείο, την οικογένεια και την κοινότητα. Οι συνηθέστεροι τομείς, στους οποίους δραστηριοποιούνται είναι η ψυχοπαιδαγωγική αξιολόγηση, τα προγράμματα πρόληψης και παρέμβασης, τα προγράμματα μαθησιακής υποστήριξης σε συνεργασία με τον ειδικό παιδαγωγό του σχολείου, η συμβουλετική γονέων και η ενίσχυση συνεργασίας σχολικής μονάδας και οικογένειας.

Οι σχολικοί ψυχολόγοι εξυπηρετούν μαθητές όλων των ηλικιών και τις οικογένειές τους, καθώς και γενικότερα το σχολικό σύστημα (π.χ. παρέχοντας ενδοσχολική επιμόρφωση σε θέματα της αρμοδιότητάς τους).

Μέσα στη σχολική μονάδα, ένας δάσκαλος απευθύνεται στο σχολικό ψυχολόγο όταν διακρίνει νευρολογικής ή ψυχολογικής φύσεως διαταραχή σε κάποιον μαθητή του, όταν υπάρχει σύγκρουση μεταξύ των προσδοκιών και αντιλήψεων των εκπαιδευτικών και των γονέων για την εκπαίδευση του μαθητή, όταν πιστεύει ότι οι γονείς έχουν δυσκολία κατανόησης ή αποδοχής των αναγκών του παιδιού και όταν είναι αβέβαιος για το αναπτυξιακό επίπεδο του μαθητή. Τόσο οι εκπαιδευτικοί, όσο και οι γονείς, πρέπει να «εκμεταλλεύονται» την ύπαρξη σχολικού ψυχολόγου, να απευθύνονται σε αυτόν για οτιδήποτε τους απασχολεί όσον αφορά το παιδί, και να μην φοβούνται να μιλήσουν για αυτό. Η παροχή βοήθειας από έναν σχολικό ψυχολόγο είναι ουσιώδης, και αποτελείται κατά κύριο λόγο από την ανάπτυξη ρεαλιστικών μέσο-και μακροπρόθεσμων στόχων για κάθε παιδί.

Ο εργοθεραπευτής και ο λογοθεραπευτής

Πρόκειται για δύο διαφορετικές ειδικότητες, γύρω από τις οποίες υπάρχει σύγχυση ως προς το ρόλο τους.

Ο εργοθεραπευτής παρεμβαίνει σε παιδιά όλων των ηλικιών, όταν αυτά παρουσιάζουν αναπηρίες, περιορισμούς στην εκτέλεση καθημερινών δραστηριοτήτων, όπως κινητικές δυσλειτουργίες, ή νευρολογικές, ψυχοκοινωνικές, αισθητηριακές, γνωστικές, αναπτυξιακές ή μαθησιακές διαταραχές. Μέσα από ειδικά διαμορφωμένα προγράμματα εργοθεραπείας, που στηρίζονται στο σωματοκινητικό παιχνίδι και στις γραφοκινητικές ασκήσεις, ένας εργοθεραπευτής θα βοηθήσει ένα παιδί με δυσκολίες υπερκινητικότητας και διάσπασης προσοχής, θα βελτιώσει τον οπτικοκινητικό συντονισμό, θα αντιμετωπίσει τα προβλήματα γραφής, θα προσφέρει αισθητικοκινητικά ερεθίσματα, θα βελτιώσει την ακουστική και την οπτική αντίληψη, θα βοηθήσει στην αντίληψη και τον προσανατολισμό χώρου και χρόνου, και πολλά άλλα. Οι παρεμβάσεις του εργοθεραπευτή μπορεί να είναι είτε ατομικές, είτε ομαδικές. Στις τελευταίες, η παρέμβαση βασίζεται σε ανταγνωνιστικά παιχνίδια, που βελτιώνουν τις κοινωνικές δεξιότητες του παιδιού. Επίσης, μέσα από κατασκευαστικά και εξερευνητικά παιχνίδια, ο εργοθεραπευτης βελτιώνει τόσο τις κινητικές όσο και τις κοινωνικές δεξιότητες του παιδιού. Πιο κάτω παρουσιάζονται αναλυτικά οι τομείς λειτουργικότητας σε ένα παιδί που παρεμβαίνει η εργοθεραπεία:

Ένας λογοθεραπευτής, από την άλλη, θα ασχοληθεί με τομείς που αφορούν την ομιλία, το λόγο, τη φωνή, τη μάσηση και την κατάποση. Με τη σωστή αξιολόγηση μέσα από ειδικά τεστ, ο λογοθεραπευτής θα σχεδιάσει ένα εξειδικευμένο πρόγραμμα παρέμβασης για κάθε παιδί, που θα στοχεύει στην ανάπτυξη της επικοινωνίας αυτού, λεκτικής και μη, στην καθαρότητα της φωνής, στην παραγωγή λόγου, και στην σχολική και κοινωνική ένταξη. Πότε απευθύνεται ο γονέας σε έναν λογοθεραπευτή; Όταν το παιδί δεν εκφέρει κάποια γράμματα, ή τα εκφέρει λανθασμένα, όταν δυσκολεύεται να χρησιμοποιήσει την κατάλληλη λέξη, όταν το λεξιλόγιό του είναι περιορισμένο για την ηλικία του, όταν δεν μιλάει και επικοινωνεί με άλλους τρόπους, όταν τραυλίζει και όταν απομονώνεται. Προσοχή, όμως. Πριν απευθυνθεί ο γονέας στο λογοθεραπευτή, με την παραμικρή παραπάνω ένδειξη απευθύνεται πρώτα στον παιδίατρο, για να διαπιστώσει αν υπάρχει πρόβλημα ακοής. Αν το παιδί έχει καλή ακουστική οξύτητα, και παρουσιάζει ένα ή περισσότερα από τα παραπάνω δείγματα, τότε συμβουλεύεται την ειδικότητα του λογοθεραπευτή.

Εν κατακλείδι…

Όπως γίνεται σαφές, κάθε ειδικότητα έχει το ρόλο της. Πολλοί γονείς τείνουν να φοβούνται πως θα στιγματίσουν το παιδί τους, αν χρειαστεί να λάβουν μια εκτίμηση από μια εκ των παραπάνω ειδικοτήτων. Στην πραγματικότητα, όμως, μόνο βοήθεια θα προσφέρουν, τόσο στα παιδιά τους, όσο και στους ίδιους, ώστε να μπορούν να διαχειριστούν πιο αποτελεσματικά τυχόν δυσκολίες που παρουσιάζονται κατά την παιδική ανάπτυξη. Εξάλλου, οι δυσκολίες που προαναφέρθηκαν δεν αποτελούν «ασθένειες», ούτε αποτελούν εμπόδιο στην υγιή ζωή και πορεία ενός παιδιού. Αντιθέτως, κάθε παιδί κάνει τα δικά του βήματα και εξελίσσεται με το δικό του μοναδικό τρόπο. Αν, όμως, μπορούμε σε κάποιον τομέα να του προσφέρουμε βοήθεια, δεν υπάρχει κανένας λόγος να μην το κάνουμε.

Ας έχουν οι γονείς αυτό κατά νου: Οι ειδικοί δε “στιγματίζουν”, αλλά βοηθούν στην υγιή εξέλιξη των παιδιών.

Βίκυ Μ. Ματτέ

Φιλόλογος- Ειδική Παιδαγωγός

Υπ.Δρ.ΕΚΠΑ