Η Λογοθεραπεία για παιδιά

Τι είναι η Λογοθεραπεία

Η Λογοθεραπεία είναι η επιστήμη που βοηθά άτομα με διαταραχές επικοινωνίας, λόγου, ομιλίας, σίτισης και κατάποσης. Απευθύνεται σε όλες τις ηλικιακές ομάδες που πιθανώς να χρειαστούν παρέμβαση στους επιμέρους τομείς. Παρακάτω θα αναφερθούν με περισσότερες λεπτομέρειες οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα παιδιά και μπορούν να ενισχυθούν από λογοθεραπευτική παρέμβαση.

Σε τι βοηθάει

Ακούμε κάποια παιδιά να λένε νεό αντί για νερό ή πίτι αντί για σπίτι, δυσκολεύονται δηλαδή να παράγουν κάποιον ήχο είτε μεμονωμένα είτε σε λέξεις. Η δυσκολία αυτή αποτελεί διαταραχή της άρθρωσης και ανήκει στις αναπτυξιακές διαταραχές της ομιλίας. Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν και λεκτικές παραγωγές όπως βέντλο αντί για δέντρο ή λόζα αντί για ρόδα. Στην περίπτωση αυτή πρόκειται για διαταραχή της φωνολογίας, όπου το παιδί παράγει σταθερά λάθη, κατά κανόνα, σε παραπάνω από έναν ήχους και λέξεις και παράλληλα δυσκολεύεται να διακρίνει τη διαφοροποίηση τους. Σε αυτές τις περιπτώσεις η Λογοθεραπεία μπορεί να αποκαταστήσει και να εξασκήσει την σωστή εκφορά ήχων και λέξεων.

Άλλα παιδιά μπορεί να προφέρουν παπέλο αντί για καπέλο, τουτίνες αντί για κουρτίνες ή φαλενάκι αντί για φανελάκι. Αυτές οι χαριτωμένες παραλλαγές ίσως οφείλονται στην διαταραχή κινητικού συντονισμού (στοματική και λεκτική δυσπραξία). Στην διαταραχή αυτή το παιδί δυσκολεύεται να οργανώσει την κίνηση των οργάνων που εμπλέκονται στην ομιλία (γλώσσα, χείλη, παρειές, γνάθος) σε διαδοχοκίνηση είτε μπερδεύοντας τις συλλαβές των λέξεων μεταξύ τους είτε καθιστώντας το μη ικανό να παράγει πολυσύλλαβες λέξεις. Βασικό χαρακτηριστικό της διαταραχής κινητικού συντονισμού είναι η παραγωγή μη σταθερών λαθών στην άρθρωση  και την προσωδία.

Μια άλλη διαταραχή που συναντάται στα παιδιά εμφανίζεται ως επανάληψη μέρος μιας λέξης όπως «θέ-θέ-θέλω νερό» ή «σσσήκω» ή παρεμβολή ήχων όπως «η εεεεε κόκκινη εεεεε πεταλούδα». Η πληθώρα επαναλήψεων (ήχων, συλλαβών, λέξεων ή φράσεων), οι μεγάλες παύσεις και επιμηκύνσεις φράσεων σε συνδυασμό με κινήσεις προσώπου και ένταση στο σώμα ή αυξημένη ταχύτητα παραγωγής ομιλίας αποτελούν διαταραχές ροής της ομιλίας. Στις διαταραχές αυτές η ροή της ομιλίας δεν είναι ομαλή και συνεχής με τον ίδιο ρυθμό και εκεί ανήκουν η ταχυλαλία και ο τραυλισμός. Σύμφωνα με τις έρευνες περίπου το 95% των παιδιών που διαγιγνώσκονται με τραυλισμό, εμφανίζουν συμπτώματα πριν τα 5 έτη.

Ένα άλλο παράδειγμα δυσκολίας που χρήζει Λογοθεραπείας αφορά την αντίληψη, το περιεχόμενο και την χρήση του λόγου. Για παράδειγμα παρατηρώντας μια παρέα παιδιών, όλοι μιλούν για την αγαπημένη τους παιδική εκπομπή και ανταλλάζουν ιδέες. Κάνουν σχόλια, χιούμορ και γελούν. Ένα από τα παιδιά της παρέας επιμένει να μιλάει για το αγαπημένο του ζώο και τα χαρακτηριστικά του. Δεν τηρεί βλεμματική επαφή και δεν γελά με τα αστεία των άλλων παιδιών. Δεν αντιλαμβάνεται πως τα υπόλοιπα παιδιά κουράστηκαν και το αποφεύγουν ευγενικά. Το παιδί αυτό αντιμετωπίζει Πραγματολογική Διαταραχή, δηλαδή δυσκολία στις κοινωνικές δεξιότητες επικοινωνίας. Εκτός της ομιλίας απαιτούνται κοινωνικοί κανόνες και εξωλεκτικά μηνύματα για την επίτευξη της επικοινωνίας. Κάποια παιδιά αντιμετωπίζουν δυσκολία να διατηρήσουν το θέμα μιας συζήτησης, να εισάγουν νέο θέμα, να ερμηνεύσουν την γλώσσα του σώματος των συνομιλητών ή τις χειρονομίες τους. Πολύ συχνά δυσκολεύονται να διατηρήσουν βλεμματική επαφή ή να διαμορφώσουν την συμπεριφορά τους με βάση το περιβάλλον.  Η διαταραχή αυτή συναντάται συνήθως σε παιδιά με Σημασιολογική Διαταραχή (ΣΔ), Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ), Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής ή/και Υπερκινητικότητα (ΔΕΠΥ), Αναπτυξιακή Γλωσσική Διαταραχή (ΑΓΔ).Ένας λογοθεραπευτής είναι ο καταλληλότερος να διδάξει πραγματολογικές δεξιότητες και να τις ενσωματώσει στην καθημερινή του επικοινωνία. Σε κάποιες περιπτώσεις προτείνεται να γίνει παρέμβαση σε ομάδες συνομηλίκων.

Η σίτιση αποτελεί ένα από τα βασικότερα μέσα για την υγιή ανάπτυξη των παιδιών. Δυσκολίες στην μάσηση και την διαχείριση τροφίμων όλων των υφών, έντονος βήχας κατά τη σίτιση ή έπειτα, πνιγμονή με φαγητά ή υγρά, αλλαγή στην ποιότητα φωνής, αμυντικότητα και δυσκολία μετάβασης σε τροφές ή σκεύη (πχ από μπιμπερό σε ποτήρι) περιορίζουν την σίτιση και την ισορροπημένη διατροφή των παιδιών. Τέτοιου είδους δυσκολίες μάσησης και κατάποσης (δυσφαγία) προτείνεται να αξιολογούνται από εξειδικευμένο λογοθεραπευτή και ΩΡΛ, οι οποίοι είναι οι κατάλληλοι ώστε να διαγνώσουν τη δυσκολία και να οργανώσουν την αποκατάσταση των διαταραχών αυτών.

Υπάρχουν και παιδιά που δυσκολεύονται να περιγράψουν κάτι ή να μεταφέρουν τα νέα τους από το σχολείο, και όταν το κάνουν χρησιμοποιούν βασικό λεξιλόγιο χωρίς λεπτομέρειες και αφήγηση. Ένα παιδί που παρουσιάζει τέτοιου είδους γλωσσικές δυσκολίες συχνά δυσκολεύεται να χρησιμοποιήσει το λεξιλόγιό του την ώρα που το χρειάζεται για να περιγράψει μια κατάσταση ενώ φαίνεται να μην εμπλουτίζεται αντίστοιχα με την χρονολογική του ηλικία. Η αφήγηση δυσκολεύει ακόμα περισσότερο όταν παράλληλα προσπαθεί διατηρεί σωστές συντακτικές και γραμματικές δομές (μπορεί να πει: το αγόρι παίζουν με τα τουβλάκια της) στη φράση. Όλη αυτή η υπερπροσπάθεια επηρεάζει και την ικανότητα κοινωνικής χρήσης του λόγου. Η Αναπτυξιακή Γλωσσική Διαταραχή (ΑΓΔ)/ Ειδική Γλωσσική Διαταραχή (ΕΔΓ), αποτελεί διαταραχή της επικοινωνίας με ελλείμματα στους επιμέρους τομείς παραγόμενης ομιλίας (λεξιλόγιο, σύνταξη, μορφολογία, φωνολογία) χωρίς άλλη αιτιολογία ή νευροαναπτυξιακή διαταραχή. Η ύπαρξη της ΑΓΔ φαίνεται να σχετίζεται και με την ικανότητα ανάπτυξης μαθησιακών δεξιοτήτων. Μελέτες παρουσιάζουν πως αφορά το 7%  των παιδιών σχολικής ηλικίας. Ένας λογοθεραπευτής μπορεί να διδάξει κατάλληλες τεχνικές και δεξιότητες ώστε να μειωθούν οι επιπτώσεις των δυσκολιών αυτών στην καθημερινότητα.

Ο λογοθεραπευτής είναι ο κατάλληλος για να παρέμβει σε γλωσσικές δυσκολίες που οφείλονται σε γενετικά σύνδρομα, νευρογενείς διαταραχές, κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις, νοητική υστέρηση ή αισθητηριακά ελλείμματα όπως βαρηκοΐα και κώφωση.

Επίσης αποκαθιστά αρθρωτικές και γλωσσικές δυσκολίες που προκύπτουν από κρανιοπροσωπικές ανωμαλίες, όπως σχιστίες (χειλιών, υπερώας, φατνίων και σταφυλής) και διαταραχές αντήχησης ομιλίας (όπως έντονα ένρινη ομιλία).

Η διαδικασία

Οι πρώτες συναντήσεις περιλαμβάνουν την λήψη ιστορικού και την αξιολόγηση του παιδιού σε όλους τους επικοινωνιακούς και γνωστικούς τομείς. Ο λογοθεραπευτής αλληλεπιδρά με το παιδί χρησιμοποιώντας παιχνίδια, παραμύθια, κάρτες ή ειδικευμένο λογισμικό. Αξιολογούνται οι δεξιότητες που αντιστοιχούν στην ηλικία του παιδιού σε γλωσσικό, αρθρωτικό και φωνολογικό επίπεδο, το αντιληπτικό και εκφραστικό λεξιλόγιο, την ικανότητα και την ποιότητα αλληλεπίδρασης, τις στοματοπροσωπικές δομές και το είδος παιχνιδιού του παιδιού. Η αξιολόγηση γίνεται με σταθμισμένα τεστ και τα αποτελέσματα συγκρίνονται με τα αναμενόμενα αποτελέσματα για την ηλικία του παιδιού. Από εκεί θα κριθεί αν το παιδί παρουσιάζει ελλείμματα σε κάποιους  τομείς, αν θα χρειαστεί να ενταχθεί σε θεραπευτικό πρόγραμμα και αν ναι την συχνότητα του. Σε κάποιες περιπτώσεις, μερικές διαταραχές συνυπάρχουν με άλλες, πολλές επίσης επηρεάζουν πολλά επίπεδα ανάπτυξης. Κάποια από αυτά είναι εύκολο να παρατηρηθούν, όπως στην ομιλία και κάποια άλλα δεν είναι τόσο ευδιάκριτα, όπως δυσκολία συγκέντρωσης ή διαταραχές αισθητηριακής ολοκλήρωσης. Σε αυτές τις  περιπτώσεις ο λογοθεραπευτής θα συστήσει την αξιολόγηση του παιδιού και από άλλα μέλη της διεπιστημονικής ομάδας (συνήθως εργοθεραπευτές, ειδικούς παιδαγωγούς, ψυχολόγους). Σε τέτοιου είδους περιπτώσεις, για να επιτευχθεί η πρόοδος ενός  παιδιού η θεραπευτική ομάδα οφείλει να καλύψει τις ανάγκες του σε όλα τα επίπεδα.

Η πορεία

Η θεραπευτική εξέλιξη δεν είναι προδιαγεγραμμένη. Εξαρτάται από τον ρυθμό γλωσσικής ανάπτυξης κάθε παιδιού. Εξάλλου κάθε παιδί είναι μοναδικό και ακολουθεί τους δικούς του αναπτυξιακούς ρυθμούς. Η συμμετοχή της οικογένειας στη θεραπευτική παρέμβαση κατέχει μεγάλη βαρύτητα στην πρόοδο και εξέλιξη του παιδιού. Οι οικείοι του το βοηθούν να εξασκείται στις νέες δεξιότητες που κατακτά και να τις γενικεύει στην καθημερινότητά του. Ενδεχομένως να χρειαστεί και οι ίδιοι να αλλάξουν τον τρόπο που αλληλεπιδρούν με το παιδί, ώστε να βοηθηθεί περισσότερο. Υπάρχουν θεραπευτικές συνεδρίες που διήρκησαν μήνες, και σε κάποιες περιπτώσεις χρόνια. Η Λογοθεραπεία ολοκληρώνεται όταν όλοι οι στόχοι που τέθηκαν από τον λογοθεραπευτή (σε συνδυασμό με τις ανάγκες της οικογένειας) κατακτηθούν από το παιδί.

Η θεραπεία είναι καλό να ξεκινάει όσο το συντομότερο παρατηρηθεί κάποια δυσκολία ή απόκλιση από τα αναμενόμενα αναπτυξιακά  ορόσημα. Έρευνες έχουν δείξει πως η πρώιμη παρέμβαση και αντιμετώπιση δυσκολιών είναι περισσότερο γρήγορη και αποτελεσματική.

Γεωργία Πολυχρονοπούλου

Λογοθεραπεύτρια

Βιβλιογραφία

Βιβλία

Ράλλη, Α. Παληκαρά Π. (2017). Αναπτυξιακή Γλωσσική Διαταραχή Στα Παιδιά και στους Εφήβους. Αθήνα: Gutenberg

Άρθρα

Andanson, J., Pourre, F., Maffre, T., Raynaud, J-P. (2011). Social Skills Training groups for children and adolescents with Asperger Syndrome: A Review. Archives de Pédiatrie, 18 (5), 589-596.

Guralnick, M. J. (2011). Why Early Intervention Works: A Systems Perspective. Infants Young Child, 24 (1), 6-28

Jones, S. D., Brandt, S. (2018). Auditory Lexical Decisions in Developmental Language Disorder: A Meta-Analysis of Behavioral Studies. Journal of Speech, Language, and Hearing Research, 61 (7), 1766-1783.

Laasonen, M., Simolander, S., Lahti – Nuuttila, P., Leminen, M., Lajunen, H. R., Heinonen, K., et al. (2018). Understanding developmental language disorder – the Helsinki longitudinal SLI study (HelSLI): a study protocol. BMC Psychology. 6 (24).

Levinson, S., Eisenhower, A., Hurst Bush, H., Carter, A. S., Blacher, J. (2020). Brief Report: Predicting Social Skills from Semantic, Syntactic, and Pragmatic Language Among Young Children with Autism Spectrum Disorder. Journal of Autism and Developmental Disorders.

Majnemer, A. (1998). Benefits of Early Intervention for Children with Developmental Disabilities. Seminars in Pediatric Neurology,5 (1), 62-69

Neumann, K. (2019). Speech fluency disorders in childhood and adolescence. HNO, 67 (7), 547-560.

Nudel, R., Christiani, C. A. J., Ohland, J., Uddin, Md. J., Hemager, N., Ellersgaard, D. V., et al. (2019).  Language deficits in specific language impairment, attention deficit/hyperactivity disorder, and autism spectrum disorder: An analysis of polygenic risk. Autism Research, 13 (3), 369-381.

Shakibayi, M. I., Zarifian, T., Zanjari, N. (2019). Speech characteristics of childhood apraxia of speech: A survey research. International Journal of Pediatric Otorhinolaryngology, 126

Storebo, O. J., Andersen, M. E., Skoog, M., Hansen, S. J., Simonsen, E., Pedersen, N., et al. (2019). Social skills training for attention deficit hyperactivity disorder (ADHD) in children aged 5 to 18 years. Cochrane Library.

Terband, H., Namasivayam, A.,Maas, E., Van Brenk, F., Mailend, M., Diepeveen, S., et al. (2019). Assessment of Childhood Apraxia of Speech: A Review/Tutorial of Objective Measurement Techniques. Journal of Speech, Language, and Hearing Research, 62(8S), 2999-3032.

Teverovsky, E. G., Ogonowski Bikel, J., Feldman, H. M. (2009). Functional characteristics of children diagnosed with Childhood Apraxia of Speech. Disability and Rehabilitation, 31 (2), 94-102.

Ιστοσελίδες

Childhood Fluency Disorders. Ανακτήθηκε από https://www.asha.org/Practice-Portal/Clinical-Topics/Childhood-Fluency-Disorders/

Speech Sound Disorders-Articulation and Phonology. Ανακτήθηκε από https://www.asha.org/practice-portal/clinical-topics/articulation-and-phonology/

Επιστήμη Λογοθεραπείας. Ανακτήθηκε από https://www.selle.gr/logotherapeia.php